Theo bà con địa phương, loại nông sản này là rong đông (còn được gọi là rau đông). Đây là một loại rong biển mọc gần bờ, khi nấu lên, để nguội sẽ đông lại. Đây là nguyên liệu để làm món chè xu xoa thơm ngon, giải nhiệt ngày hè.
Rong đông xuất hiện nhiều nhất từ tháng Giêng đến tháng 4 âm lịch. Thông thường, bà con thu hoạch rong đông trên biển trong 8-10 ngày đầu tháng và giữa tháng âm lịch, thời điểm thủy triều rút, để lộ những bãi đá ngầm cách bờ tầm 50m.
Rong đông mọc thành từng bụi nhỏ, thân mềm, bám vào đá. Rong lúc này có màu xanh nhạt nên rất khó nhìn thấy dưới làn nước biển.
 |
 |
Sau khi thu hái, bà con rửa rong ngay trên biển để loại bớt rác, cát biển, đá san hô, vỏ ốc, vỏ sò rồi đem phơi nắng. Sau con nắng đầu tiên, rong lại được trải ra cho rụng bớt vỏ các loại ốc, đá.
Bà con thường đem rong phơi ngoài đường, để bánh xe máy, ô tô cán qua cán lại, càng nhiều càng tốt, giúp các loại đá san hô rời ra nhanh hơn.
 |
 |
Khi đã phơi đủ nắng và loại bỏ được rác, đá san hô, bà con “giặt” rong nhiều lần bằng nước ngọt. Sau mỗi lần giặt, rong lại phải phơi qua một nắng. Cần nhiều công đoạn như vậy, rong đông mới sạch, không còn mùi tanh nồng.
 |
 |
Cũng bởi vậy, rong đông khô có giá thành khá cao, từ 220.000-250.000/kg tại đảo và 300.000-350.000 đồng/kg khi đưa về bán trong đất liền.
“Phơi trên mặt đường mới là bước đầu tiên, còn phải rửa nước rất nhiều lần để làm sạch rong. Khi bán cho khách, rong đã sạch 90-95% rồi. Công việc này kỳ công, vất vả lắm”, một người dân trên đảo cho hay.
Rong đông được bày bán phổ biến ở Lý Sơn. Với đặc tính nhẹ và không cồng kềnh, rong đông trở thành quà đặc sản được nhiều du khách ưa chuộng, mua đem về đất liền tặng bạn bè, người thân.
 |
 |
Ra đảo Lý Sơn, bên cạnh những món hải sản tươi rói, gỏi tỏi độc đáo, nộm rong biển… du khách cũng không thể bỏ qua món giải nhiệt thơm ngon làm từ rong đông. Đó là món xu xoa, hay còn gọi là thạch xu xoa, chè xu xoa.
“Tôi là người con quê Quảng Ngãi. Từ nhỏ, hương vị của bịch xu xoa đá bào ngọt thanh, mát lạnh mà mẹ mua cho mỗi lần đi chợ đã gắn bó với tôi. Sau này xa quê, tôi vẫn mua rong đông Lý Sơn để nấu xu xoa cho gia đình.
Loại rong này khi nấu có vị thanh, thơm ngon hơn hẳn rong nuôi trồng hay rong nước ngọt. Miếng thạch không cứng như khi dùng bột rau câu đóng gói sẵn”, chị Hằng Nguyễn (hiện sống ở TPHCM) cho biết.
Rong đông khô sẽ được ngâm nhiều giờ, thường là qua đêm, rồi rửa thật sạch 5-7 lần tới khi nước trong veo.
Riêng chị Hằng có thói quen ngâm rong tầm 10 phút cho nở ra, nhặt bỏ rêu còn lẫn, rồi rửa nhiều lần với nước sạch. Sau đó, chị ngâm thêm 8-20 tiếng để rong đông nở lớn hơn, khi nấu sẽ nhanh tan.
Rong được làm càng sạch thì thành phẩm càng trắng, thơm ngon, không bị sạn.
Rong đông được cho vào nồi và đổ nước xâm xấp, nấu sôi lăn tăn, gia giảm thêm nước cốt chanh. Khi rong mềm, người nấu khuấy cho rong nhanh nát. Rong nấu chín vớt ra, cho vào túi vải dày, ép lấy nước, lọc bỏ bã.
Chất nước ấy dần đông đặc lại, có màu trắng đục, được gọi là xu xoa. Khi cắt ra thành từng khối nhỏ, miếng xu xoa trong suốt, mịn màng, không hề dai hay bị cứng.
Ăn kèm xu xoa là nước đường sên từ đường mật mía hay đường vàng… và một ít gừng tươi đập dập nướng thơm trên lửa, một ít gừng thái sợi.
Xu xoa thả vào cốc, thêm nước đường – gừng và đá. Thực khách sẽ thấy miếng xu xoa mềm mướt, giòn giòn, vị thanh, nước đường ngọt nhẹ, thoang thoảng mùi gừng. Món đặc sản này có thể xóa tan cái nằng nóng mùa hè Lý Sơn.
Rong đông cũng xuất hiện ở vùng biển các tỉnh lân cận như Quảng Nam (nay là Đà Nẵng), Khánh Hòa, Bình Định (nay là Gia Lai) nhưng nổi tiếng nhất vẫn là ở Lý Sơn.
