Nhà thờ chính tòa Phát Diệm được mệnh danh là “kinh đô Công giáo Việt Nam” và được đánh giá là nhà thờ đẹp nhất Việt Nam, nằm ở thị trấn Phát Diệm, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình.
Công trình kiến trúc này được xây dựng từ năm 1875 đến 1899 dưới sự chủ trì của linh mục Phêrô Trần Lục (cụ Sáu, 1825-1899, quê ở Nga Sơn, Thanh Hóa). Ông là chính xứ Phát Diệm từ năm 1865.
Nét độc đáo của nhà thờ là được xây dựng hoàn toàn bằng đá, gỗ lim theo kiến trúc cổ Việt Nam, tựa theo phong cách đình, đền, chùa và là sự kết hợp phong cách Đông-Tây với nhiều hoa văn trang trí mang đặc trưng, ý nghĩa riêng.
Cấu trúc nhà thờ đá Phát Diệm gồm 1 nhà thờ lớn (nhà thờ chính tòa), 5 nhà thờ nhỏ (nhà thờ Thánh Rôcô, nhà thờ Thánh GiuSe, nhà thờ Thánh Phêrô…), phương đình (tháp chuông), ao hồ và 3 hang đá nhân tạo…
Hàng trăm cột gỗ lim được đưa từ Thanh Hóa, Nghệ An, Sơn Tây về, trong khi đá được lấy từ vùng núi Thiện Dưỡng, xã Ninh Vân, huyện Hoa Lư (nay là TP Hoa Lư). Một dòng đá quý nữa được lấy từ núi Nhồi (Thanh Hóa).
Những cây gỗ lim dài 12m, đường kính 2,4m, nặng 7 tấn, những phiến đá nặng đến 20 tấn đã được vận chuyển bằng các phương tiện thô sơ cuối thế kỷ XIX.
 |
 |
Phương đình là một trong các công trình độc đáo ở đây, cao 25m, rộng 17m, dài 24m, gồm 3 tầng được xây dựng bằng đá phiến. Tầng dưới cùng được xây dựng bằng đá xanh. Các vòm cửa bằng đá được lắp ghép tinh xảo…
Tầng thứ hai của phương đình treo một cái trống lớn. Tầng ba treo một quả chuông cao 1,4m, đường kính 1,1m, nặng gần 2.000kg và được đúc vào năm 1890.
 |
 |
Nhà thờ chính tòa được khánh thành năm 1891, dài 74m, rộng 21m, cao 15m, có 4 mái và 5 lối vào. Trong nhà thờ có 6 hàng cột gỗ lim (48 cột) nguyên khối, hai hàng cột giữa cao tới 11m, đường kính 2,35m, mỗi cột nặng khoảng 10 tấn…
Hai bên nhà thờ chính có 4 nhà thờ nhỏ mang kiến trúc hài hòa, mỗi nhà thờ đều có đặc điểm riêng.
Điều đặc biệt ở đây là nhà thờ đá được xây dựng năm 1883. Đây là nhà thờ đầu tiên được dựng lên trong quần thể này, dài 15,3m, rộng 8,5m, cao 6m. Sở dĩ có tên gọi là nhà thờ đá, vì mọi thứ ở đây đều được làm bằng đá.
Phía trong được chạm nhiều bức phù điêu như tùng, cúc, trúc, mai tượng trưng cho thời tiết và vẻ đẹp riêng của 4 mùa trong năm.
Hiện khoảng 1.500m2 viên ngói nhà thờ chính tòa đang được dỡ bỏ để thay thế bằng ngói mới đóng truyền thống, nhẹ hơn, phù hợp hơn thay cho ngói cũ nặng hơn, nhẵn hơn, nứt gãy gây thấm dột.
 |
 |
Trải qua gần 130 năm tồn tại, dù chịu nhiều tác động từ thiên tai, chiến tranh, nhà thờ vẫn đứng sừng sững và được giữ gìn gần như nguyên trạng.
